GAZNELİLER [963-1183]

• Kurulduğu şehir olan Gazne’yi devlet adı olarak alan Gazneliler, Alp Tigin adında bir Türk komutanı tarafından temelleri atılmış ve Sebük Tegin döneminde ise bağımsız bir devlet olmuştur.
• En parlak dönemlerini Gazneli Mahmut zamanında yaşamışlardır.
• Gazneli Mahmut Abbasi Halifesini Şii Büveyhoğulları’nın baskısından kurtarmış ve halifeden “sultan” unvanını almıştır. Böylece İslam dünyasının koruyuculuğu Türklerin eline geçmiştir.
• İslam dinini yaymak ve Hindistan’ın zenginliklerini ele geçirmek için Hindistan üzerine on yedi sefer yapan Gazneli Mahmut bu seferler sonunda ülkesinin topraklarını Ganj Nehrine kadar genişletti.
  • Hindistan’a yapılan seferler sonucu İslamiyet geniş bir alana yayıldı.
  • Gazneli devletinin prestiji arttı.
  • Ele geçirilen bölgelerin yer altı ve yer üstü kaynakları Gaznelilerin denetimine girdi.

• Sultan Mahmut’tan sonra devletin başına geçen Sultan Mesut döneminde Dandanakan Savaşıyla yıkılma sürecine giren Gaznelilere 1187 yılında Afgan asıllı Gurlular son vermiştir. Devletin son hükümdarı Hüsrev Melik’tir.
• Devletin farklı etnik unsurları barındırması da devletin yıkılmasında etkili olmuştur. 

Gazneli Devleti’nin Kültür ve Uygarlığı

Devlet Teşkilatı

• Devletin başında emir ya da sultan denilen hükümdar bulunurdu. Hükümdardan sonra en yetkili kişi Hace-i Buzurk adı verilen vezirdi. Hükümdarın mührünü taşır, bütün konularla ilgilenirdi. Hükümdar gerektiğinde vezir ve diğer divan reisleriyle iştişare ederdi. Bununla birlikte son kararı verme yetkisi hükümdardaydı.
• Devlet merkezinde divanlar bulunmaktaydı. Bu divanlar Divan-ı Vezaret, Divan-ı Risalet, Divan-ı Arz, Divan-ı İşraf ve Divan-ı Vekalet idi.

Divan-ı Vezaret: Başında vezirin bulunduğu bu divan mali ve genel idari işlerle ilgilenirdi.

Divan-ı Risalet: Başında Sahib-i Divan-ı Risalet bulunur ve sultanın eyaletler ve diğer devletlerle haberleşmesini sağlardı.

Divan-ı Arz: Başında Sahib-i Divan-ı Arz bulunur ve asker toplama, teçhiz ve teşkilatlandırma ve maaşlarını ödeme görevlerini yerine getirirdi.

Divan-ı İşraf: Müşrif yönetiminde çalışan bu divan devletin iç haberleşmesini sağlama ve gizli haber alma görevini yerine getirmekteydi.

Divan-ı Vekalet: Vekil-i Has’ın başında bulunduğu bu divan hükümdara ait mülkü idare eder ve hüküdar ailesinin mali işlerini yürütürdü.

• Elçilerin karşılanması ve hükümdar tarafından kabulünde görev yapan saray görevlisine Resuldar denirdi.

Ordu 

• Ordunun başlıca unsurları Gulam askerleri, eyalet askerleri, ücretli askerler ve gönüllülerden oluşmaktadır.
• Ordunun başında Sultan bulunurdu. Ondan sonra gelen en büyük komutan Hacib-i Buzurg adıyla anılırdı. Silahları ok, yay, gürz, kılıç, balta, mızraktı.
• Ordusu Afgan, Hint, Fars ve değişik Türk boylarından oluşup genellikle savaşta esir edilen kölelerden (gulam sistemi) oluşuyordu.
• Hindistan’da ordularda fillerin kullanılması Gazne ordusuna da etki etmiştir. Hindistan seferlerinden sonra Gazne ordusunda filler bulundurulmaya başlamıştır.

Ticari Hayat

• İpek ve Baharat yollarının Gazne topraklarından geçmesi ticari canlılık getirmiştir.

Bilimsel Çalışmalar

• Resmi dili Arapça, bilim dili Farsça Saray dili Türkçedir. Bu durum Türk dilinin gelişmesini olumsuz etkilemiştir.
• İranlı şair Firdevsi tarafından yazılan Şehname Gazneli Sultan Mahmut’a sunulmuştur. Bilime önem veren Sultan Mahmut ünlü Türk bilgini Biruni’yi ülkesine davet etmiş ve ona uygun bir çalışma ortamı oluşturmuştur. Ebu Reyhan el-Biruni Gazneli Mahmut ile Hint seferlerine katılmış ve bölge hakkında önemli bilgiler toplamıştır. Biruni’nin Hindistan ile ilgili eseri “Kitabu’t Tahkik ma li’l Hint” adını taşır.

---

Yasal Uyarı: Yayınlanan yazıların/içeriklerin tüm hakları “tarihyolu.com” aittir. Kaynak gösterilse dahi yazının/içeriğin tamamı özel izin alınmadan kullanılamaz. Ancak alıntılanan yazının bir bölümü, alıntılanan yazıya/içeriğe aktif link verilerek kullanılabilir.