Merhaba değerli öğrencilerimiz, bu yazımızda “Osmanlı Ekonomisinin Bozulma Nedenlerini” ve Osmanlı Devletinin Ekonomik Alanda almış olduğu tedbirleri yazacağız. Hepinize iyi okumalar.

Osmanlı Ekonomisinin Bozulma Nedenleri

Kapitülasyonlar ve Kapitülasyonların Sürekli Hale Getirilmesi:

Kapitülasyon, ayrıcalık anlamına gelmektedir. Daha geniş manayla yabancı devlet vatandaşlarının bir ülkede sahip olduğu ayrıcalıklı haklardır.

Osmanlı Devleti, XIV. yüzyıldan itibaren yabancı ülkelere ayrıcalıklar tanımış ve Fransızlara ilk kez gerçek kapitülasyon 1569 yılında verilmiştir. Sonraki dönemlerde genişletilerek verilen kapitülasyonlardan birçok devlet yararlanma hakkı elde etmiştir. 1740 yılından itibaren Fransızlara verilen kapitülasyonlar sürekli hale getirilmiştir.

Zamanla kapitülasyonların etkisiyle Osmanlı Devleti yabancıların ham madde temin ettikleri ve işlenmiş ürünlerini sattıkları bir sömürge haline dönmüştür. Özellikle Sanayi İnkılâbından sonra Avrupa malları Osmanlı pazarlarını ele geçirmiştir. Bunun sonucunda ise küçük el tezgahları kapatılmış, işsizlik artmış ve Osmanlı ekonomisi ağır bir darbe almıştır.

Coğrafi Keşifler:

Coğrafi Keşifler sonucunda o zamana kadar ticarette vazgeçilmez taşımacılık yolları olan Baharat Yolu ve İpek Yolu yerini denizlere bıraktı. Değişen ticaret yolları, Osmanlı Devleti’nin büyük ekonomik kayıplara uğramasına neden oldu. 

Keşiflerden sonra Avrupa’ya bol miktarda altın ve gümüş girmesi ve bunların Osmanlı pazarlarında kullanılmaya başlamasıyla Osmanlı ekonomisi büyük zarar görmüştür. Piyasalarda pahalılık ve enflasyon yaşanmıştır. (Daha fazlası için tıklayınız. Coğrafi Keşifler ’in Osmanlı Devleti’ne etkileri nelerdir?)

Askeri Devrim:

Avrupa’nın ordu sisteminde ve savaş yöntemlerinde ateşli silahlara dayalı değişiklikler yapması, “Askerî Devrim” olarak adlandırılmıştır.

Osmanlı Devleti, Avrupa’nın ateş gücü ve askerî etkinliğini iki yolla dengelemeye çalışmıştır. Birincisi, silahlı yeniçerilerin sayısını artırmak; ikincisi ise ateşli silahlar kullanabilen sarıca, sekban ve levent denilen yeni atlı birlikler oluşturmaktır.

Osmanlı Klasik döneminde ordu içeresinde en kalabalık olan sınıf tımarlı sipahilerdi. Bunlar devlet hazinesinden maaş almazlar, bulundukları bölgenin vergi gelirini alırlardı. Osmanlı askeri sisteminde ulufeli (maaşlı) askerlerin artması ekonomiyi olumsuz etkileyen bir gelişme olmuştur.

Uzun Süren Savaşlar:

Özellikle II. Viyana Kuşatmasından sonra yaşanan savaşların uzun sürmesi ve bu savaşların Osmanlı aleyhine bitmesi ekonomiyi sarsan diğer bir gelişme olmuştur.

Girit Kuşatması ise 24 yıl sürmüştür. Büyük ordular kurmak ve bunları finanse etmek ekonomiyi daha da ağırlaştırmıştır.

Saray Harcamalarının Artması:

17. yüzyıl ve sonrasında lüks yaşam ve şatafat giderek artmıştır. Devlet adamlarının bütçeleri, gereksiz hediyeler, tertiplenen eğlenceler saray masraflarını artıran gelişmeler arasındadır. İlk kez Osmanlı’da denk bütçe hazırlayan Tarhuncu Ahmet Paşa, devlet adamlarının türlü iftiraları sonucu idam edilmiştir.  Olayın perde arkasında ise çıkarları elden giden, bütçeleri kısılan devlet adamlarının padişahı kışkırtması söz konusudur.

Tımar Sisteminin Bozulması

Tımar sistemi Osmanlı Devletinde taşrayı dengeleyen uygulamalardan birisiydi. Ekonomik etkisinin yanında, askeri ve yönetim boyutu da söz konusuydu.

Tımar sisteminin bozulmasının nedenleri şunlardır:

• Tımarların, sipahiler dışında kimselere verilmesi,
• Tımarların saray görevlilerinin eline geçerek özel mülk veya vakfa dönüştürülmesi ve rüşvet karşılığı verilmesi,
• Dirliklerin parayla alınıp satılır hâle gelmesi,
• Sipahilerin gösterişli yaşama arzusu ve çok para kazanma hırsı,
• Nüfusun hızlı artması,
• Enflasyon artışı ve paranın değer kaybetmesi,
• Geleneksel silahlarla savaşan sipahilerin, ateşli silah eğitimine ayak uyduramaması,
• Uzun süren savaşların yaşanmasıdır.

Tımar sisteminin bozulmasıyla üretimde yaşanan sorunlar ve asker ihtiyacının maaşlı askerlerle giderilmeye çalışılması ekonomiyi bozan nedenler arasında yer alır.

Osmanlı Devletinin Aldığı Ekonomik Tedbirler, Ekonomiyi Düzeltme Çalışmaları

Tağşiş:

Sikke Tağşişi. “Akçenin ayar ve tartısını düşürmek” anlamına gelir. Ancak bu iş daha ziyade tartı üzerinden yapılırdı. Bazen de altın ve gümüş sikkelerin bakır oranı artırılmış hacmi küçültülerek “sikke tağşişi” politikası uygulanmıştır.

Bu uygulama sonucunda;

• Osmanlı para birimi olan akçenin alım gücü düşmüştür.
• Fiyatlarının yükselmesiyle enflasyon oluşmuştur.
• Ulufeli askerler isyan etmiştir.
• Halk ile devlet arasında sorunlar oluşmuş. Halkın devlete ağlılığı azalmıştır.

İltizam ve Malikâne:

İltizam, bir şahsın devlete ait herhangi bir vergi gelirini belirli bir yıllık bedel karşılığında toplama görevini üstlenmesi demektir. Osmanlı Devletinde toprakların büyük çoğunluğu miri arazi yani devlete aittir. Miri arazilerden biri olan mukataa topraklarının açık artırma yoluyla vergi gelirlerin belirli bir süre satılmasına iltizam sistemi denir. Mukataaların ömür boyu kiralanma uygulamasına ise malikâne sistemi adı verilmiştir.

İltizam ve Malikâne Sistemlerinin Faydaları

XVI. yüzyıldan itibaren Osmanlı Devleti, içine düştüğü ekonomik buhran sebebiyle nakit para ihtiyacını iltizam ve malikâne sistemlerini uygulamaya koyarak karşılamaya çalışmıştır.

İltizam ve Malikâne Sistemlerinin Zararları

XVI. yüzyılın sonlarından itibaren tımar ve zeamet topraklarının iltizama verilmeye başlanmasıyla bazı kişiler nüfuz sahibi olmuş ve zenginleşmiştir.

Merkezî hazinenin nakit ihtiyacının giderek artmasıyla devlet, mukataaları mültezimlere ömür boyu tahsis etmeye başlamıştır.

Bu toprakları alan mültezimler halktan daha çok vergi toplamış bu durumda halk ile devlet arasındaki bağları zayıflatmıştır.

Vergiler:

Klasik Dönem’de fethedilen araziler mirî arazi şekline getirilmiş ve tahriri yapıldıktan sonra kanunnamelerle koyulacak vergiler tespit edilmiştir.

Osmanlı vergi sistemi, temelde örfî ve şeri olmak üzere iki kısma ayrılmıştır.

Öşür, haraç ve cizye gibi şeri vergiler; ayni veya nakdî olarak tahsil edilmiştir

Avarız vergisi, Osmanlı Devleti’nde XVI. yüzyılın sonlarında ihtiyaç hâlinde toplanan bir vergi olarak ortaya çıkmıştır. Avarız vergileri, artan hazine açıklarını kapatmada büyük bir paya sahip olmuştur. Zamanla bu vergi düzenli olarak toplanmaya başlamıştır.

Osmanlı Devleti’nde savaşlara bağlı ekonomik sıkıntılar nedeniyle varlıklı kişilerden imdadiyye adı altında yardımlar toplanmaya başlanmıştır. Önceleri sefer masraflarını karşılamak için koyulan ve “imdad-ı seferiyye” adı verilen bu vergi, XVIII. yüzyıl sonlarından itibaren sürekli hâle getirilmiştir. İmdadiyye vergisi, zamanla adeta bir varlık vergisine dönüşmüştür.

Osmanlı Ekonomisinin Bozulma Nedenlerini ve Osmanlı Devletinin Ekonomik Alanda almış olduğu tedbirleri anlattığımız bu yazımızı şimdi de bir şema haline getirelim. Böylece öğrenmemiz kolaylaşsın.

Osmanlı Ekonomisinin Bozulma Nedenlerini ve Osmanlı Devletinin Ekonomik Alanda almış olduğu tedbirleri anlattığımız bu yazımız ile ilgili görüşlerinizi yorum kısmından yazabilirsiniz.