Kapitülasyon Nedir? Neden Kapitülasyon Verildi?

Kapitülasyon Tanımı:

Kapitülasyon, ayrıcalık anlamına gelmektedir. Daha geniş manayla yabancı devlet vatandaşlarının bir ülkede sahip olduğu ayrıcalıklı haklardır. Osmanlı Devleti’nde buna imtiyaz-ı mahsusa denirdi. İlk bakışta ekonomik alanla ilgili gibi görünse de adli, eğitim ve idari alanı da kapsamaktadır. Bazı örnekler verecek olursak vergi muafiyeti veya düşük vergi ödeme, din özgürlüğü, ikamet etme ve seyahat edebilme özgürlüğü, kendi okullarını açabilme, kendi mahkemelerinde yargılanabilme vb. şekilde Osmanlı Devletinde görülmüştür.

İlk kapitülasyon hangi dönemde verilmiştir?

İlk kapitülasyon Fatih Sultan Mehmet döneminde Venediklere verilmiştir. Kanuni döneminde ise Fransızlara verilmiştir. Sonraki dönemlerde sürekli hale gelen kapitülasyonlar Lozan Antlaşması ile kaldırılmıştır.

Peki, Osmanlı devleti neden kapitülasyon vermiştir?

Osmanlı Devleti başlangıçta, Haçlı Birliğini önlemek için batılı devletlere kapitülasyonlar verdi. Nitekim Fatih İstanbul’un Fethi’nde Venediklilerle anlaşarak onlardan gelebilecek bir tehlikeyi bertaraf etti. Yine Kanuni Fransızlara kapitülasyon vererek hem Haçlı Birliğini önlemeyi hem de Coğrafi Keşiflerin etkisini kırarak Akdeniz ticaretini canlandırmayı hedeflemiştir. Sonraki dönemde verilen kapitülasyonlar ise genellikle Batılı Devletlerin baskısı sonucunda oldu.

Kapitülasyonların sonuçları neler olmuştur?

Bu imtiyazlarla yabancılar dokunulmazlık hakkı kazandılar. Sınır dışı edilemiyor, suç işlese bile evi aranamıyor ve vergi alınamıyordu. Din, ayin ve okul açma özgürlüğü de tanındı. Bundan istifade ederek politik çıkarlarının devamı için Hıristiyan azınlığın haklarını koruma bahanesiyle okul açtılar, Bu okullar ise amaçları dışına çıkarak devlete karşı yıkıcı bir tutum içerisine girdiler. Verilen bu ayrıcalıklar sonucu Batılı Devletler Osmanlı Devletinin iç işlerine müdahale etmeye başladılar.

Kapitülasyonlar ne zaman kaldırıldı?

Osmanlı Devleti ise bazen tek taraflı olarak kapitülasyonları kaldırdı, ancak tam olarak yukarıda da söylediğimiz gibi Lozan Antlaşmasıyla kaldırıldı.

Kapitülasyonların tarihsel süreçte değişimi nasıl olmuştur?

-Kuruluş ve Yükselme dönemlerinde verilen kapitülasyonların Osmanlı Devleti’ne yararı olduğunu söyleyebiliriz. İlk kapsamlı kapitülasyon Kanuni döneminde Fransa’ya verilmiştir. Bu kapitülasyon padişahın bir inayeti olarak verilmişti. Ve padişah öldüğünde yeni gelecek padişah kapitülasyonların devamı konusunda karar verecekti.

İstanbul Antlaşması (1479)

Osmanlı Devleti’yle Venedikliler arasında yapılan bu antlaşmaya göre Venedikliler; bazı toprakları, savaş tazminatı ve yıllık vergi vermeyi kabul etmiştir. Buna karşılık Osmanlı Devleti de Venediklilere sularında tica­ret yapma, İstanbul’da elçi bulundurma ve bazı hukuk­sal ayrıcalıklar tanımayı kabul etmiştir. Böylece Osman­lı Devleti Venediklilere kapitülasyon hakları tanımıştır. Osmanlı Devleti bu kapitülasyonları vermekle; Hristi­yan birliğini bozmayı ve doğudan gelen malları Vene­dikliler aracığıyla Avrupa’ya aktarmayı amaçlamıştır.

Ticaret Antlaşması (1535)

Osmanlı Devleti ile Fransa arasında imzalanmıştır. Amaç Avrupa Hristiyan birliğini parçalamak ve Akdeniz ticaretini canlandırmaktı. Bu antlaşma ile Osmanlı Dev­leti, Fransız tüccarlara özellikle ticari ve hukuki ayrıca­lıklar tanımış, Fransızlar böylece Osmanlı ülkesinde di­ğer milletlerden fazla çıkar elde etmişlerdir. 1535 Tica­ret Antlaşması eşit haklar üzerine kurulmuştur. Antlaş­ma iki hükümdar sağ kaldığı sürece geçerli olacaktı.

• Duraklama Dönemiyle birlikte kapitülasyonlar Osmanlı Devleti için olumsuz sonuçları beraberinde getirmiştir.

Belgrad Antlaşması (1739) 

1736-1739 Osmanlı-Rus ve Avusturya Savaşı sonucunda imzalanan Belgrad Antlaşmasında arabuluculuk yapan Fransa’ya verilen kapitülasyonlar sürekli hale getirildi. (1740) Ve kapitülasyon verilen devlet sayısı arttı.

Balta Limanı Antlaşması (1838)

1838 de ise İngiltere ile Balta Limanı Antlaşması imzalandı. Balta Limanı Antlaşması’ndan önce, yerli ve yabancı tüccarlar mallarını ülke içinde bir bölgeden diğerine taşırlarken iç gümrük vergisi ödemek zorundaydılar. Yabancı tüccarlar Balta Limanı Antlaşması’yla bu yükümlülükten kurtulmuşlar; fakat yerli tüccarlar iç gümrük vergisini ödemeyi sürdürmüşlerdir.

Kapitülasyon, ile ilgili yazımız hakkındaki görüşlerinizi veya sorularınızı yorum kısmından bize yazabilirsiniz.

Yasal Uyarı: Yayınlanan yazıların/içeriklerin tüm hakları “tarihyolu.com” aittir. Kaynak gösterilse dahi yazının/içeriğin tamamı özel izin alınmadan kullanılamaz. Ancak alıntılanan yazının bir bölümü, alıntılanan yazıya/içeriğe aktif link verilerek kullanılabilir.