İLK TÜRK DEVLETLERİNDE DEVLET TEŞKİLATI

•  Türklerde bugünkü anlamda devlet, “il” (el) kelimesi ile ifade edilmiştir.
• İl kelimesi barış anlamına da gelmektedir.
• Türk devletlerinde kağan yönetme yetkisini Gök Tanrı’dan alır. (Karizmatik İktidar: Kaynağını Tanrıdan alan iktidarlara verilen isimdir.)
• Kağan, bu yetkiyi sadece kendi devletinde değil yeryüzündeki bütün insanlar üzerinde kullanmayı amaçlamıştır. “Türk cihan hâkimiyeti” olarak adlandırılan bu görev ilk Türk devletlerinden başlayarak süreklilik arz eden millî bir ülkü hâline gelmiştir.
• Devlet belirli kurallara göre idare edilmiştir. Yeni kurulan devlette ya da iktidar değişikliğinde kağanın yaptığı ilk icraat töreyi tespit etmektir. Töreye uymayan kağanlar, Tanrı ve halk nezdinde itibarını kaybederek iktidardan uzaklaştırılmıştır

Türklerde devlet “bağımsızlık, halk, ülke ve teşkilat” olmak üzere birbirini tamamlayan dört unsurdan meydana gelmiştir.

İlk Türk Devletlerinde Hükümdar Unvanları

• Kağan
• Han
• Hakan
• Yabgu
• Tanhu
• İdukut
• İlteber

Nasıl karşımıza çıkar?

• İlk Türk devletlerinde hükümdarın unvanları nelerdir?

Hükümdarlık Alametleri

• Otağ (Hükümdar Çadırı)
• Taht (Örgin)
• Sancak (tuğ)
• Sorguç (Kotuz)
• Davul (Nevbet)
• Kemer (Kur)
• Toy

Nasıl karşımıza çıkar?

• İlk Türk devletlerinde hükümdarlık alametleri nelerdir?

Hükümdarın Görevleri

• Töreyi uygulamak
• Halkını korumak
• Halkını doyurmak
• Adaleti sağlamak
• Toy düzenlemek
• Ülke sınırlarını korumak ve yeni yerler fethetmek
• Yüksek mahkemeye başkanlık etmek
• Savaşa ve barışa karar vermek

• Hükümdarın görevleri incelendiğinde Türklerde “sosyal devlet” anlayışının geçerli olduğu anlaşılmaktadır.

Nasıl karşımıza çıkar?

• İlk Türk devletlerinde hükümdarın görevleri nelerdir?

Türk Devletlerinde hükümdarlık ilahi kaynaklı idi. Türk kağanı hükümdarlık yetkisini Gök Tanrıdan alırdı. Kut adı verilen bu yetkinin kan yoluyla babadan oğla geçtiğine inanılırdı. Töreye göre hükümdar kurultayda seçilirdi.

Kut anlayışının bir sonucu olarak, eski Türk Devletlerinde ülke hanedanın ortak malı sayılmıştır. Bu anlayış hanedan içerisinde taht kavgalarını yaşanmasına sebep olmuştur

Nasıl karşımıza çıkar?

• Kut anlayışı nedir?
• İlk Türk Devletlerinde görülen kut anlayışının etkileri neler olmuştur?

Kurultay (Toy) nedir?

İlk Türk Devletlerinde devlet işlerinin görüşülüp karara bağlandığı meclise kurultay (toy, kengeş) adı verilmiştir.

Kurultaya hakan, hatun, vezirler, Boy beyleri, komutanlar, ileri gelenler, idari görevliler katılmıştır.

Devletten devlete farklılık göstermekle birlikte kurultayın aldığı kararlar bağlayıcı nitelikteydi. Kağan kurultayın kararlarını dikkate almak zorundaydı. Alınan karara uymazsa ortaya çıkan sonuçlardan sorumlu tutulurdu. Kurultay, hükümdarın uygulamalarını kabul etmeyebilirdi. Örneğin Kök Türk Devletinde Bilge Kağan’ın (716-734) şehirlerin surlarla çevrilmesi ve Budizm’in kabul edilmesi istekleri kurultay tarafından reddedilmiştir.

Kurultayın Görev ve Yetkileri

• Hakanın seçiminde etkili olmak
• Devlet politikasını belirlemek
• İnsan ve hayvan sayımını yapmak
• Yargı işlerini yürütmek
• Töreleri düzenlemek
• Ordu ile ilgili raporları analiz etmek

Nasıl karşımıza çıkar?

• İlk Türk devletlerinde Kurultayın Görev ve Yetkileri nelerdir?

TÜRKLERDE DEVLET YÖNETİMİ

Türkler kurmuş oldukları devletleri iki teşkilat anlayışına göre yönetmişlerdir.

   

Uyarı: İkili teşkilatlanma ve devletin boylardan teşekkül etmesi ilk Türk Devletlerinde federal yapının olduğunu gösterir.

Hatun

İlk Türk devletlerinde kağanın eşine hatun (katun) denilmiştir.

Hatunlar kurultaya katılırlar.

Yabancı elçileri kabul ederler.

Kağanın yanında savaşa katılırlar.

Sarayları ve askerleri bulunur.

Kağan öldüğünde çocukları küçük yaştaysa onlar adına ülkeyi yönetir.

Bu durum Türklerde kadına önem verildiğinin göstergesidir.

Tigin

İslamiyet öncesi hükümdarın çocuklarına verilen unvandır.

Tiginler yönetim tecrübesi kazanmak için devletin önemli bölgelerine gönderilirdi.

Tigin adı verilen hükümdar çocuklarının tahta geçişinde;

• Veraset anlayışı
• Kurultayın kararı
• Beylerin ortak kararı etkili olmuştur.

Diğer Görevliler

Ataman: İnanç, İnal da denilir. Tiginlere devlet işlerinde yardımcı olan öğretmen-eğitimcidir.
Toygun: Kurultay üyelerine verilen ad.
Ayuki: Hükümet.
Ayguci: Üge; Vezir (Başbakan). Halk arasından sevilen kişilerden seçilirdi. Hanedan üyesi değildir.
Buyruk: Hükümet görevlisi, (Bakan).
Yabgu: Tegin (Tigin), Hükümdardan sonra gelen en önemli yöneticidir. Ülkenin batısını yönetir.
İç buyruk: Saray işlerinden sorumlu bakan.
Tarkan: Askeri idareden sorumlu görevli. Komutan.
Tudun: Mali işlerden sorumlu kişi veya vali, vergi memuru.
Tutuk: Vali.
Subaşı: Ordu komutanı.
Bitigçi: Katip, yazışmaları yapar. Dış politikayı yürütür. Bürokrat sınıf.
Tamgacı: Damgacı, Dış siyaset işlerini yürüten görevli.. Katip.
Yargucı: Yargıç, tercüman, elçi.
Ağılıg: Hazine görevlisi.
Otacı: Hekim.
Türk Devletlerinin yıkılışlarında etkili olan faktörler nelerdir?

• İkili teşkilatın bölünmeye yol açması.
• Dış güçlerin özellikle Çin’in entrikaları.
• Kut yetkisinin olumsuz sonuçları.
• Boyların kendi siyasi teşekkülünü oluşturmak istemesi.
• Ülkenin hanedanın malı sayılması.

İlk Türk Devletlerinde Devlet Teşkilatı Etkinliği

---

İlk Türk Devletlerinde Devlet Teşkilatı ile ilgili yazımız hakkındaki görüşlerinizi veya sorularınızı yorum kısmından bize yazabilirsiniz.

Yasal Uyarı: Yayınlanan yazıların/içeriklerin tüm hakları “tarihyolu.com” aittir. Kaynak gösterilse dahi yazının/içeriğin tamamı özel izin alınmadan kullanılamaz. Ancak alıntılanan yazının bir bölümü, alıntılanan yazıya/içeriğe  aktif link verilerek kullanılabilir.